نویسنده: نیکو کریمی
با کودکان و نوجوانان چطور می‌توان از خشونت حرف زد؟
از نظر بعضی دلواپسان حوزه‌ی کودک و نوجوان، نباید بی‌پرده خشونت را نشان داد. اما در ادبیات کودک و نوجوان، با نشان دادن خشونت می‌توان تا حدودی از آن پیشگیری کرد. از سوی دیگر، مخاطب نوجوان می‌تواند با شخصیت اصلی هم‌ذات پنداری کند و در تجربه‌ی او شریک شود، تا جایی که درد و رنج ناشی از خشونت، به آگاهی بدل گردد و دید تازه‌ای به مخاطب بدهد.
در واقع کتاب‌هایی که از جنگ و مهاجران جنگی و خشونت‌های روزمره در جامعه صحبت می‌کنند، به بچه‌ها این فرصت را می‌دهد تا با دیدی باز جهان اطرافشان را ببینند.
حرف زدن از خشونت، موضوع تازه‌ای نیست. جهان پر است از اخبار جنگ و خون‌ریزی. انگار در طول تاریخ بشر، موضوعی که باقی مانده و از حجم آن کم نشده، همین خشونت است. با شنیدن واژه‌ی خشونت، تصاویری از شلیک گلوله‌ها و بر زمین ریختن خون در ذهن نقش میبندد. اما خشونت انواع دیگری نیز دارد. انواع رفتارهای توهین آمیز کلامی و حتی تحقیر، نوعی خشونت به حساب می‌آید.
اما با کودکان و نوجوانان چطور می‌توان از خشونت حرف زد؟ آن‌ها که رفتارهای خشونت‌آمیز را در اخبار تماشا می‌کنند و آن را درک نمی‌کنند؛ یا ممکن است هر روز در مدرسه، مورد خشونت کلامی توسط بزرگ‌ترها و گروه هم‌سالان قرار بگیرند، اما درک درستی از حقوقشان نداشته باشند.
از نظر بعضی دلواپسان حوزه‌ی کودک و نوجوان، نباید بی‌پرده خشونت را نشان داد. اما در ادبیات کودک و نوجوان، با نشان دادن خشونت می‌توان تا حدودی از آن پیشگیری کرد. از سوی دیگر، مخاطب نوجوان می‌تواند با شخصیت اصلی هم‌ذات پنداری کند و در تجربه‌ی او شریک شود، تا جایی که درد و رنج ناشی از خشونت، به آگاهی بدل گردد و دید تازه‌ای به مخاطب بدهد.
در واقع کتاب‌هایی که از جنگ و مهاجران جنگی و خشونت‌های روزمره در جامعه صحبت می‌کنند، به بچه‌ها این فرصت را می‌دهد تا با دیدی باز جهان اطرافشان را ببینند.
نکته‌ی دیگر اینکه رمان‌های نوجوان، با وجود به تصویر کشیدن بدترین ابعاد خشونت، در نهایت از امید حرف می‌زنند و نشان می‌دهند چطور می‌توان در شرایط سخت دوام آورد. در ادامه‌ی پرونده‌ی خشونت وینش برای کودکان و نوجوانان، در این مطلب کتاب‌های دیگری معرفی می‌شوند که به موضوع خشونت پرداخته اند. معیار انتخاب این کتاب‌ها در وهله‌ی اول بی‌طرفی آن‌ها است.
تلاش شده است تا کتاب‌های انتخابی که در سال‌های اخیر منتشر شده‌اند، در جایگاه قضاوت نباشند و تنها با دید باز، آگاهی مخاطب را افزایش دهند.
اسرار درون آتش
نویسنده کتاب: هنینگ مایکل
مترجم کتاب: نسرین وکیلی
ناشر: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
نوبت چاپ: ۱
سال چاپ: ۱۳۹۶
تعداد صفحات: ۱۳۶
گروه سنی: نوجوان
داستان در زمان جنگ داخلی، در موزامبیک رخ می‌دهد. نمی‌دانیم چه کسانی می‌جنگند و هدفشان از جنگ چیست. ما داستان را از درون خانواده‌ای فقیر، در یک روستا دنبال می‌کنیم. صوفیا و ماریا، دو خواهرند که بعد از حمله‌ی شورشی‌ها و از دست دادن برخی از اعضای خانواده، همراه مادر و برادرشان به روستای دیگری می‌روند تا زندگی جدیدی را شروع کنند.
اما سایه‌ی جنگ و خشونت همه جا را فرا گرفته. در روستای جدید، بچه‌ها به مدرسه می‌روند. صوفیا، نزد توتیو، یکی از اهالی دهکده، خیاطی یاد می‌گیرد. به نظر می‌رسد آن‌ها خوب توانسته‌اند با غم از دست دادن پدر و ومادربزرگشان کنار بیایند. تا اینکه یک روز کشیش به اعضای دهکده، درباره‌ی مین‌های اطراف جاده هشدار می‌دهد. باقی داستان، دردناک و البته تاثیرگذار است. صوفیا و ماریا، بچه‌هایی هستند که قرار است قربانی مین شوند.
این داستان درباره‌ی آدم‌های معمولی است و جنگی که بر زندگی آن‌ها سایه می‌افکند و حتی بعد از تمام شدن، اثرات مخرب خود را بر جای می‌گذارد. ماریا از شدت جراحت می‌میرد و صوفیا یکی از پاهایش را از دست می‌دهد. باقی داستان، درباره‌ی صوفیاست و کنار آمدن با زندگی جدیدش. آن هم در کشوری که اوضاعش چندان خوب نیست و خانواده‌ای که پول زیادی برای درمانش ندارد.
اما صوفیا قوی است. ماه‌ها طول می‌کشد تا روی پاهای جدیدش بایستد. با اینکه بعد از آن، مادرش ازدواج کرده و پدر جدید صوفیا را نمی‌خواهد، اما او سخت کار می‌کند تا پول درآورد و زندگی خودش را بچرخاند. او خیاطی می‌کند و برای داشتن یک زندگی عادی، سخت تلاش می‌کند.
توصیفات کتاب از مرگ، بی‌پرده و واقعی است. اما در تاریک‌ترین لحظه‌های کتاب هم، امیدی برای شروع دوباره در جریان است. با اینکه جامعه، بی‌رحم است و صوفیا تنها، اما در این مسیر، انسان‌های خوبی وجود دارند که مهربانند و او را تنها نمی‌گذارند. از کشیش سفید پوست دهکده، تا پزشکی که به او کمک می‌کند و مرد پیری از اهالی روستا که به او انگیزه‌ی کافی برای یاد گرفتن خیاطی می‌دهد.
کتاب اسرار درون آتش، از زاویه‌ی دیگری به جنگ نگاه کرده و عواقب ناگوار پس از اتمام جنگ را نیز نشان داده است. جنگی که قدرتمندها به راه می‌اندازند اما کم‌تر کسی است که به عواقب آن بر زندگی انسان‌های معمولی توجه می‌کند. به عواقبی که می‌تواند بر آینده کودکان تاثیر بگذارد و انسان‌های بی‌گناه را از کار بیندازد.
گفت‌وگو با دخترهایم درباره‌ی عدم خشونت
نویسنده کتاب: ژاک سملن
مترجم کتاب: مهدی ضرغامیان
ناشر: آفرینگان
نوبت چاپ: ۱
سال چاپ: ۱۳۹۵
تعداد صفحات:۶۰
گروه سنی: نوجوان
این کتاب، از زاویه‌ی دیگری به مقوله‌ی خشونت پرداخته است. موضوع اصلی کتاب خشونت نیست. بلکه عدم خشونت است. نویسنده در قالب گفت‌وگو، به سوالات نوجوانان در این زمینه پاسخ می‌دهد.
کتاب تلاش می‌کند تا به مخاطبان نشان دهد چگونه در شرایط حساس و خشونت‌آمیز، رفتار متفاوتی داشته باشند، بدون استفاده از خشونت به خواسته‌ی خود برسند و از حقشان دفاع کنند. نویسنده مثال مبارزه‌ی مارتین لوتر کینگ را می‌آورد. مرد سیاه‌پوستی که برای حقوق سیاهان در آمریکا تلاش کرد و بدون استفاده از خشونت، موفق شد قوانین ظالمانه را تغییر دهد.
این کتاب، از احترام و حقوق متقابل حرف می‌زند. از اینکه بدون استفاده از خشونت زبانی و با منطق و استدلال، تلاش کنیم حقمان را بگیریم و برابری را حاکم سازیم. شاید برخی از حرف‌های نویسنده، بیش از حد امیدوارکننده و بلندپروازانه باشد. اما او برای مخاطبانش توضیح می‌دهد چطور می‌توانند بدون خشونت، برنده باشند و در مواقعی مثل زورگویی و قلدری در مدرسه، چطور رفتار کنند.
شعار کتاب این است: «احترام از خشونت قوی‌تر است.» و راهکارهای زیادی برای رسیدن به صلح و دوستی ارائه داده است.
مامان جیغ‌جیغو
نویسنده و تصویرگر کتاب: یوتا باوئر
مترجم کتاب: گیتا رسولی
ناشر: علمی و فرهنگی(کتاب‌های پرنده‌ی آبی)
نوبت چاپ: ۱
سال چاپ: ۱۳۹۴
تعداد صفحات: ۳۶
گروه سنی: خردسال
خشونت همیشه به معنای خشونت فیزیکی نیست. بلکه خشونت کلامی هم می‌تواند مثل یک گلوله عمل کند و چیزی را در درون انسان‌ها از بین ببرد. گرچه اثر این نوع خشونت آشکار نیست، اما می‌تواند آثار روحی و روانی مخربی بر فردی که مورد این خشونت قرار می‌گیرد داشته باشد؛ به خصوص بر روی کودکان.
داستان این کتاب درباره بچه پنگوئنی است که بعد از اینکه مادرش بر سرش جیغ می‌کشد، بدنش هزاران تکه می‌شود و هر تکه‌ی آن جایی پرتاب می‌شود. ادامه‌ی داستان، ماجرای پنگوئن کوچک است که به دنبال تکه‌های بدنش می‌گردد و مادرش که در پایان از رفتارش پشیمان شده، تکه‌های بدن او را می‌دوزد و از او عذرخواهی می‌کند.
کتاب، داستانی ساده و فانتزی دارد. اما به موضوعی پرداخته که کم‌تر در ادبیات کودکان به چشم می‌خورد. این کتاب به خوبی می‌تواند کودکان را با حقوقشان آشنا کند و زمینه‌ای فراهم کند تا والدین و مربیان، در این مورد با بچه‌ها گفتگو کنند.
تصاویر این کتاب، در عین سادگی، فضایی تازه خلق کرده‌اند و رنگ‌های به کار گرفته شده، در پس موضوع داستان، نور و امید را یادآور می‌شوند.
شش لول
نویسنده کتاب: مارکوس سدویک
مترجم کتاب: آرزو احمی
ناشر: پیدایش
نوبت چاپ: ۱
سال چاپ: ۱۳۹۵
تعداد صفحات: ۲۳۹
گروه سنی: نوجوان
این کتاب، داستان یک انتخاب است. انتخاب بین عقل یا خشونت. قهرمان این کتاب، در شرایطی قرار می‌گیرد که نمی‌داند باید برای دفاع از خود، عقایدش را زیر پا بگذارد و از تفنگ استفاده کند، یا پای عقایدش بایستد و منتظر بماند تا ببیند چه پیش می‌آید.
در شروع داستان، زیگ، روبه روی جسد بی‌جان و یخ زده‌ی پدرش، ایتار، نشسته و منتظر است خواهرش آنا و همسر جوان پدرش نادیا، از شهر برگردند و کمک بیاورند تا گوری برای پدرشان بکنند و او را دفن کنند. یک روز بعدازظهر، وقتی پدرشان از سر کار برنگشت، به دنبالش رفتند و در میانه‌ی یخ‌های دریاچه، سورتمه‌ی واژگون و بدن یخ‌زده‌ی او را در حال جان کندن پیدا کردند.
مرگ پدر به اندازه‌ی کافی عجیب است که در این میان، سروکله‌ی مرد مشکوکی هم پیدا می‌شود. مردی که ادعا می‌کند ده سال پیش، گنجی از طلا داشته که ایتار آن را دزدیده است. زیگ سعی می‌کند مرد را قانع کند که خبری از طلا نیست و آن‌ها همیشه در فقر زندگی کرده‌اند. اما مرد، او را تهدید می‌کند و اصرار دارد تا جای طلاها را پیدا کند.
خواهر زیگ، برمی‌گردد و تهدیدهای مرد هم شدت می‌گیرد. زیگ می‌داند که در انبار خانه‌شان یک تفنگ شش لول وجود دارد. تفنگی که همیشه به او گفته شده بود از آن دوری کند. حالا اما شرایط فرق می‌کند. زیگ و خواهرش در خطر هستند و مرد هم دست از تهدید برنمی‌دارد.
این کتاب، بیش از هر چیز، چالش اســتفاده یا عدم استفاده از تفنگ را پیش روی شــخصیت اصلی و خواننده قرار می‌دهد و هر لحظه او را با این پرســش روبه رو می‌کند که آیا باید از این وسیله استفاده کند یا نه؟ خواندن این کتاب، علاوه بر هیجان، مخاطب را متوجه اصول انسانی می‌کند و در نهایت بر روی او تاثیری ضد خشونت می‌گذارد.
